Τεχνολογία και Περιβάλλον

(Περιοδικό ne.o. - Τεύχος 84 - Ιούλιος-Αύγουστος 2008)
Η πραγματικότητα επιβεβαιώνει μέρα με τη μέρα αρκετά από τα χειρότερα σενάρια για το μέλλον των κλιματικών αλλαγών και τελικά για την ποιότητα του περιβάλλοντος στο οποίο θα πρέπει να επιβιώσουν οι επόμενες γενεές. Η αμφιβολία με την οποία κανείς αντιμετωπίζει τις δυσοίωνες προβλέψεις, δίνει σιγά-σιγά τη θέση της στην ενοχή. Νέοι συνειρμοί της σκέψης γεννώνται και συνδέουν την άσκοπη μετακίνηση με το αυτοκίνητο κατά την οποία ένας και μόνο άνθρωπος παράγει δεκάδες κιλά διοξειδίου του άνθρακα, με την υπερβολική ζέστη και κάθε είδους ακρότητα του κλίματος. Όλα με κάποιο μέτρο, ασφαλώς, και αυτό για αρκετούς λόγους όπως για παράδειγμα ότι δεν θα είμαστε «εδώ» για να δούμε τις πραγματικές επιπτώσεις της συμπεριφοράς μας, ή ότι, «εδώ που τα λέμε» δεν αποκλείεται τα μέσα να υπερβάλλουν και λίγο. Οι προσωπικές ενοχές συναντούν ό,τι απέμεινε από τη λογική, η οποία μας ωθεί στο να αποδώσουμε ευθύνες στη βιομηχανία αχρήστων ειδών γενικά: αυτοί ρυπαίνουν πραγματικά και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από τη βόλτα με το (κανείς δεν είναι τέλειος) τρίλιτρο. Άλλες φορές πάλι, η σκέψη οδηγείται στις πετρελαιοβιομηχανίες, οι οποίες κατά μία άποψη φέρουν τη μεγαλύτερη ευθύνη για τη συμπεριφορά μας απέναντι στο περιβάλλον, το γιατί είναι μεγάλη συζήτηση εκτός εμβέλειας του παρόντος.

Στο ερώτημα «τι μπορούν να κάνουν οι νέες τεχνολογίες για να βοηθήσουν τον πλανήτη;» η απάντηση είναι δύσκολη και ενδιαφέρουσα. Μια αφελής απάντηση είναι ότι οι νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών είναι από τη φύση τους λειτουργικά οικολογικές. Δηλαδή η χρήση τους δημιουργεί λ.χ. λιγότερες απαιτήσεις για χαρτί, για μετακινήσεις, κ.ά.. Αν φύγουμε από την επιφάνεια θα διαπιστώσουμε ότι ίσως η παραγωγή της ενέργειας που απαιτείται για να κατασκευαστούν όλα αυτά που θα μας κάνουν να χρησιμοποιούμε λιγότερο χαρτί, να ταξιδεύουμε λιγότερο, κλπ, καθώς και τα σκουπίδια που σύντομα θα αποτελέσουν οι σημερινές συσκευές «αιχμής», είναι πολύ πιο βλαβερά για το περιβάλλον από ότι το να χρησιμοποιούσαμε χαρτί.

Βέβαια, η φωτιά που μας χάρισε ο Προμηθέας δεν είναι δώρο που επιστρέφεται. Η εξέλιξη δεν ανατρέπεται με αποδείξεις περί του συνολικού περιβαλλοντικού ισοζυγίου των συσκευών που κατασκευάζονται στην Απω Ανατολή. Όπως δεν θέλουμε να ακούμε για τους ρύπους της άσκοπης και ματαιόδοξης μετακίνησής μας, έτσι δεν καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο δεν πρέπει να αγοράσουμε όλες τις διαδοχικές εξελίξεις μιας «προηγμένης τηλεφωνικής συσκευής». Και τέλος πάντων, φταίνε και οι τέως σοσιαλιστές που έδωσαν το οικόπεδο και την εργατική δύναμη άνευ όρων στις εταιρίες. Η ατμόσφαιρα θα μπορούσε να φορτιστεί κι άλλο, μιας και σχετικά εύκολα μπορεί κανείς να υποψιαστεί έστω, ότι οι νέες τεχνολογίες είναι η μεγαλύτερη πηγή παραγωγής πλαστικών και άλλων επιβλαβών για το περιβάλλον αποβλήτων, η κατασκευή των οποίων κατατρώει τεράστιες ποσότητες ενέργειας και φυσικών πόρων, επίδραση που πολλαπλασιάζεται αν αναλογιστούμε και τον ιδιαίτερα βραχύ κύκλο ζωής των πάσης φύσεως τέτοιων συσκευών.

Ομως το θέμα μας δεν είναι η εκτόνωση, αλλά η προσέγγιση του ερωτήματος αν η ευθύνη τελικά ανήκει στον Προμηθέα ή στο χέρι που παρέλαβε τον Πυρσό του μύθου. Η απάντηση από τη σκοπιά του μύθου, είναι ασφαλώς ότι είναι ο αποδέκτης του δώρου του Προμηθέα αυτός που έχει την ευθύνη της χρήσης του. Δεν είναι, όμως, αυτή, η έμπρακτη απάντηση που δίνουμε στη «σύνθετη» καθημερινότητα, όπου με τη συμπεριφορά μας καταναλώνουμε άχρηστη τεχνολογία πετώντας τους πόρους του πλανήτη στα σκουπίδια μαζί με το κάθε ξεπερασμένο mp3 player. Πεισμένοι (άραγε από πού;) ότι φταίνε «άλλοι», καταναλώνουμε αδιάκριτα άχρηστη τεχνολογία κατακαίοντας με τον μικρό μας Πυρσό το περιβάλλον που θα στεγάσει τα παιδιά μας. Η εγωκεντρική μεγαλειότητα της υποτιθέμενης ανάγκης μας να καταναλώσουμε, σκιάζει την πραγματική μεγαλειότητα της δύναμης να επιλέξουμε εμείς πώς να χρησιμοποιήσει ο Ανθρωπος τον πυρσό του Προμηθέα. Όχι αρνούμενοι την εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά επιλέγοντας την κατεύθυνσή της και καθορίζοντας τους όρους της. Αυτή η δυνατότητα συνειδητής επιλογής είναι που τελικά μας διαφοροποιεί από τα λοιπά έμβια όντα που συγκατοικούν στον πλανήτη μαζί μας χωρίς να τον ενοχλούν. Ας την αξιοποιήσουμε.