Απλά μαθήματα Τραπεζικής

(Περιοδικό ne.o. - Τεύχος 68 - Φεβρουάριος 2007)
Διάσπαρτη είναι η έκπληξη που προκάλεσε στην κοινή γνώμη η πρόσφατη χιονοστιβάδα εξελίξεων στον Τραπεζικό χώρο, με τις επιχειρούμενες εξαγορές, τους νέους παίκτες, τα αραβικά κεφάλαια, και διάφορα άλλα που ενδέχεται ή "ακούγεται" ότι θα συμβούν. Ισως οι γνωρίζοντες περισσότερα να περίμεναν κάποιες παρεμφερείς εξελίξεις, οι οποίες ίσως και να μη φαίνονται τόσο εντυπωσιακές όσο φαίνονται σε όσους δεν γνωρίζουν (οικονομικά) γράμματα όπως εμείς. Εχοντας τονίσει το τελευταίο, θα επιχειρήσουμε μια "επιφανειακή" ερμηνεία της δυναμικής του τραπεζικού συστήματος σε μια χώρα όπου οι κανόνες του συστήματος ισχύουν με "το δικό της" τρόπο.

Η κορυφή της πυραμίδας απεικονίζει ευημερούσες τράπεζες, με εντυπωσιακή και σταθερή αύξηση κερδοφορίας κατά τα τελευταία χρόνια. Αυτό δεν το αρνείται κανείς, ούτε όμως και το αναλύει κάνοντας "ενοχλητικές" ερωτήσεις. Από πού προκαλείται η κερδοφορία αυτή; Από τις παραγωγικές επενδύσεις οι οποίες αποδίδουν "σαν τρελές"; Από τα μεγάλα έργα που δημιουργούν οικονομική ανάπτυξη; Από το γεγονός ότι είμαστε κάποιου είδους τραπεζικός παράδεισος; Η αίσθησή μας είναι ότι τίποτε από τα παραπάνω δεν ανήκει στις κυριότερες αιτίες που στηρίζουν την ευημερία των τραπεζών. Και ότι οι σημαντικότερες, καθ ημάς, αιτίες, δεν αναφέρονται δημόσια και δεν πρέπει να γίνονται γνωστές στους "πολλούς", όχι τόσο γιατί είναι "μυστικά επιτυχίας", αλλά γιατί τους αφορούν άμεσα.

Η σημαντικότερη ατμομηχανή της τραπεζικής ευημερίας είναι η "λιανική τραπεζική". Είναι τα (σχετικά) λίγα χρήματα που δανείζονται οι πολλοί για να ανταπεξέλθουν στις καταναλωτικές τους ανάγκες. Ενα πραγματικό επιτόκιο πιστωτικής κάρτας μπορεί να φτάσει στο 18%, τη στιγμή που τα αποταμιευόμενα χρήματα παίρνουν έως και κάτω από 2%. Είναι τόσο μεγάλο το άνοιγμα, που η λεγόμενη υπερχρέωση του νοικοκυριού, μπορεί να δώσει το έδαφος για ανανέωση του δανεισμού με ας πούμε το μισό επιτόκιο, και κατόπιν για άλλη μια φορά με το μισό επιτόκιο και πάει λέγοντας. Δηλαδή, όσοι πληρώνουν καταναλωτικά δάνεια με σχεδόν 20% μπορούν να αισθάνονται ανόητοι, γιατί τα ίδια ιδρύματα δανείζουν για τον ίδιο σκοπό και με το μισό επιτόκιο αν το δάνειο έχει "μεταφερθεί". Και μάλιστα ο παραλογισμός επεκτείνεται στο ότι αντί να μειώσουν τα επιτόκια (όπως θα ήταν το "λογικό), τους στέλνουν πελάτες σε άλλες τράπεζες χρηματοδοτώντας μια ιδιότυπη κινητικότητα οφειλετών, με σκοπό όχι να "εξυπηρετήσουν", αλλά να συνεχίσουν να διατηρούν πολλά μέτρα και πολλά σταθμά, αγνοώντας επιδεικτικά όσα συμβαίνουν σε άλλες αγορές της Ευρωζώνης.

Εξίσου, αν όχι περισσότερο, ισχυρή, είναι η ατμομηχανή των στεγαστικών δανείων. Τα τελευταία χρόνια οι ελληνικές τράπεζες νομιμοποίησαν υψηλότατες τιμές ακινήτων διότι το πρόβλημά τους ήταν να δανείσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα. Η Πολιτεία παρενέβη όχι στην κατεύθυνση του ορθολογισμού, αλλά εξισώνοντας σχεδόν τις "αντικειμενικές αξίες" (μια ακόμη ελληνική παγκόσμια πρωτοτυπία) με τις αγοραίες, με μοναδικό σκοπό να εισπράττει περισσότερους φόρους. Το τρίτος μέρος του συναιτερισμού είναι οι εργολάβοι, των οποίων το ίδιο κεφάλαιο έχει μεγαλύτερη αποδοτικότητα ίσως και από εκείνα των εταιριών πετρελαιοειδών. Ολοι αυτοί (κράτος, τράπεζες, εργολάβοι) σιωπηρά νομιμοποιούν ο ένας τον παραλογισμό του άλλου, στις πλάτες, πάντα, των "ανωνύμων" καταναλωτών. Βέβαια, κάποιοι θα πουν ότι αυτά είναι αυθαιρεσίες. Η απάντησή μας βρίσκεται στις μικρές αγγελίες ακινήτων σε οποιαδήποτε άλλη χώρα της Ευρωζώνης. Ας δουν τι αγοράζουν με τα ίδια χρήματα αλλού, χωρίς να συγκρίνουμε μισθούς, και το συζητάμε.

Για παρέμβαση του "κράτους" δε γίνεται λόγος, όχι μόνο γιατί το Κράτος έχει τράπεζες να πουλήσει: αν επιβάλλει την εκλογίκευση είτε στα καταναλωτικά, είτε στα στεγαστικά δάνεια, οι τράπεζες δεν θα είναι πια ελκυστικές ούτε στους απανταχού σεΐχηδες ούτε σε κανέναν. Οπότε, αφήστε ήσυχη την "cash cow" που λέγεται έλληνας πολίτης και ασχοληθείτε με τις "προοπτικές των τραπεζών", λένε όσοι "γνωρίζουν". Και καλά αυτοί, "κάνουν τη δουλειά τους", θα πει κανείς. Οι καταναλωτές τι κάνουν; Η δική μας απάντηση: προφανώς κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα.