Τα Σύμβολα και η Ιστορία

(Περιοδικό ne.o. - Τεύχος 70 - Απρίλιος 2007)
Η διαμάχη για το βιβλίο της Ιστορίας της 6ης Δημοτικού είναι λίγο ως πολύ γνωστή σε όλους, αιχμή δε αυτής τα περί τουρκοκρατίας και επανάστασης, συμβίωσης ή σκλαβιάς. Στο βιβλίο αυτό αμφισβητείται μεγάλος μέρος της ιστορίας που διδάχθηκαν οι μεγαλύτεροι, και τελικά η προσέγγιση της επανάστασης ως ο "εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας που έθεσε τα θεμέλια της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας". Είναι αλήθεια ότι η παραδοσιακή προσέγγιση του θέματος δεν συγκινεί τους νέους όπως στο παρελθόν, και αποτελεί άρνηση της πραγματικότητας το να αρνηθούμε ότι οι νέοι εδώ και πολλά χρόνια έχουν πάψει να αναζητούν νοήματα στα ίδια και στα ίδια λόγια. Ισως η Ιστορία που κάποτε γράψαμε ως "νικητές" να μην είναι πλέον ανθεκτική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της εκατέρωθεν φονταμενταλιστικής ανάγκης για καθολική κυριαρχία.

Οσα συναισθήματα γεννιόνταν από την πίστη μας σε "εκείνη" την εικόνα της Ιστορίας, φθείρονται μαζί με τη φθορά των λεγομένων παραδοσιακών αξιών. Αποστεώνονται μπροστά στη δύναμη της εικόνας που μας υποτάσσει στη δική της πραγματικότητα. Μέχρι που στο τέλος μια εικονική πραγματικότητα έχει αλλοιώσει την ταυτότητά μας. Εχει μεταφέρει τις αναλλοίωτες αξίες στη σφαίρα της σχετικότητας, του κενού, ή, έστω, της αμφιβολίας. Παρά την προχειρότητα της ανάλυσης αυτής, διαισθανόμαστε ότι αν θέλουμε να δώσουμε και πάλι νόημα σε όσα σήμερα μοιάζουν να κινδυνεύουν να απαξιωθούν, πρέπει να ανατρέξουμε όχι στην εικόνα των γεγονότων αλλά στα σύμβολα πίσω από αυτήν. Η εικόνα αλλάζει ανάλογα με το ποιος γράφει κάθε φορά την Ιστορία. Τα σύμβολα, όμως, παραμένουν, εργαλεία ανασύνθεσης του ταυτοποιητικού συστήματος αξιών του γένους, το οποίο να εξακολουθεί να ταυτοποιεί το λαό μας με το ωραίο, το μεγάλο και το αληθινό των αναλλοίωτων αξιών της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης των ανθρώπων και των λαών.

Η "σκλαβιά τεσσάρων αιώνων" ως σύμβολο αναφέρεται στο σκοτάδι επί της αξίας της Ελευθερίας. Η "εξέγερση" συμβολίζει τον αγώνα για την πρόοδο και την ελευθερία. Η "θυσία" συμβολίζει την απόφαση της διάθεσης της ζωής για την υπεράσπιση των πανανθρώπινων αξιών, που είναι πάνω από τα γεγονότα και τις διηγήσεις τους, διότι αποτελούν μέρος του "εν αρχή όντα Λόγου".

Οι διηγήσεις του Ομήρου, έχουν πρωτίστως αξία ως ιστορικές αναφορές; Ασφαλώς και όχι. Συμβάλλουν λιγότερο στη διαμόρφωση εθνικής και πολιτισμικής ταυτότητας από ότι "ιστορικά ακριβείς" διηγήσεις; Και πάλι όχι, και για το λόγο αυτό άλλωστε μελετώνται ακόμη, και μάλιστα από λαούς που "δεν τους ανήκουν". Τι σημασία έχει αν οι μύθοι που διαπαιδαγωγούν τα μικρά παιδιά είναι του Αισώπου, του Φαίδρου ή του (Jean de la) Fontaine; Μικρή, γιατί αξία στη διαπαιδαγώγηση έχουν τα σύμβολα και όχι η πατρότητά τους.

Με αυτά κατά νου, η πρόκληση για τη διαμόρφωση και την εξέλιξη της Ιστορικής ταυτότητας ενός λαού δεν βρίσκεται στην παράθεση γεγονότων μέσα από βιβλία ή διηγήσεις, αλλά στη χρήση των συμβόλων που βρίσκονται πίσω από αυτά. Αυτή είναι σήμερα η πρόκληση: να εξελίξουμε τους όρους της παγκόσμιας συνύπαρξης αναδεικνύοντας τις αξίες μέσα από τα σύμβολα, που είναι πιο ανθεκτικά από τα γεγονότα, και που δεν καλλιεργούν το μίσος.

Αντιλαμβάνονται οι νέοι καλύτερα τις έννοιες της ελευθερίας, της εξέγερσης και της θυσίας, αν τους τις διηγηθούμε με τρόπο που τους φανατίζει απέναντι στους γείτονες; Μήπως δεν τους είναι ορατό το γεγονός ότι το έθνος δεν διανύει περιόδους δόξας; Μήπως δεν γνωρίζουν ότι ο ξύλινος λόγος της πολιτικής μας λειτουργίας, παραμένει ξύλινος και στη διήγηση της δόξας του παρελθόντος;

Τα σύμβολα της 25ης Μαρτίου είναι επίκαιρα, όχι για τους λόγους που συνήθως αναφέρονται στον "πανηγυρικό της ημέρας", αλλά γιατί μας θέτουν προ της ευθύνης να τα κάνουμε και πάλι σύμβολα των αξιών της εξέγερσης και της θυσίας για την ελευθερία των ατόμων και των λαών, η οποία δεν απειλείται σήμερα από τον "τούρκο κατακτητή", αλλά από τον φονταμελιστικό τεχνολογικό ολοκληρωτισμό.