Το κράτος που θέλουμε

(Περιοδικό ne.o. - Τεύχος 71 - Μάιος 2007)
Το "κράτος" είναι ίσως το πιο αγαπημένο θέμα των Ελλήνων όταν πρόκειται για ξέσπασμα, για ανάλυση και γενικώς για εκτόνωση. Τυπικές αγαπημένες φράσεις καφενείου που συχνά ακούγονται κατά τις πάσης μορφής τέτοιες εκτονώσεις είναι οι ακόλουθες: "Δεν είμαστε Κράτος", "Πού είναι το Κράτος;", "Το Κράτος ευθύνεται" και αρκετές άλλες, μάλλον περισσότερο απρεπείς για να αναφερθούν εδώ. Κοινός τόπος όλων, η αδυναμία εφαρμογής των κοινών κανόνων που θεωρητικά δεχόμαστε ότι πρέπει να ισχύουν, ώστε να υφίστανται και να αποδίδουν οι λειτουργίες του πολιτεύματος, της οικονομίας και του πολιτισμού, αποπνέοντας μια αίσθηση δικαιοσύνης, ασφάλειας και ισορροπίας προς τον Πολίτη. Η αδυναμία αυτή συνήθως αποδίδεται σε κάτι γενικό, απρόσωπο και ίσως απροσδιόριστο, που μάλλον καταχρηστικά ταυτίζεται με το Κράτος με την θεσμική έννοια του όρου. Ακόμη και μια πρόχειρη και ερασιτεχνική συλλογική ψυχαναλυτική προσέγγιση, εύκολα εντοπίζει πλήθος αντιφάσεων που τελικά φαίνεται να μας χαρακτηρίζουν ως γένος και τις οποίες ίσως είναι καλό να μάθουμε τουλάχιστον να αναγνωρίζουμε.

Παραδείγματα τέτοιων αντιφάσεων υπάρχουν πολλά: Μερικοί νόμοι δεν (πρέπει να ) ισχύουν για "εμάς", με αιτιολογία ότι και άλλοι δεν τους τηρούν. Είτε πρόκειται για τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, είτε για ολόκληρο το φορολογικό σύστημα, η εφαρμογή τέτοιων νόμων στην "δική μας" περίπτωση, όταν φτάνει να είναι αναπόφευκτη, μας δημιουργεί αίσθημα αδικίας και όχι αντίληψη δικαίου. Αλλο παράδειγμα: Πολλά από τα κάθε είδους όρια δεν γίνονται σεβαστά διότι -τελικά- η θέσπισή τους γίνεται από άτομα ή μηχανισμούς την καταλληλότητα και επάρκεια των οποίων δεν αναγνωρίζουμε. Παρά, όμως, το γεγονός αυτό, η παράκαμψη (υπέρβαση;) των ορίων, η οποία μάλιστα ανάγεται σε κατόρθωμα, γίνεται με τρόπο που υποκλίνεται στους μηχανισμούς και τα πρόσωπα που δεν αναγνωρίζουμε ως θεσπιστές ορίων. Οταν "σβήνουμε" μια κλήση, όταν "περνάμε" την πολεοδομική μας αυθαιρεσία, ή όταν αποφεύγουμε τον φορολογικό έλεγχο με τον γνωστό πλην ακατονόμαστο τρόπο, στην πραγματικότητα αποδίδουμε εξουσία σε εκείνους ακριβώς που δεν αναγνωρίζουμε ως θεσμούς, μηχανισμούς και πρόσωπα άσκησης της ίδιας εξουσίας που μας δημιούργησε αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως πρόβλημα.

Κοντολογίς, τόσο η αντίδρασή μας στο κακό κράτος, όσο και η ανάλυση που τη συνοδεύει, χαρακτηρίζεται η πρώτη από υπόκλιση στα χειρότερα από τα χαρακτηριστικά του κράτους, και η δεύτερη από αποστασιοποίηση του εγώ μας από τις ευθύνες και από ενοχοποίηση όλων των άλλων πλην ημών. Ενδιαφέρον είναι, επίσης, το γεγονός ότι κληρονομημένα σύνδρομα του παρελθόντος που ανατροφοδοτούν την κατάσταση, διέπουν τόσο το (όποιο) Κράτος, όσο και τους πολίτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα για το κράτος είναι το "μεγάλο τζάκι" (μέτρο φορολογίας κατά τον 19ο αιώνα) του οποίου η κεντρική ιδέα εξακολουθεί να εφαρμόζεται στο "αντικειμενικό" φορολογικό μας σύστημα, ενώ χαρακτηριστικό παράδειγμα για τους πολίτες η σύνδεση της αστυνομίας με τη βίαιη επιβολή της εξουσίας από αντιδραστικές κυβερνήσεις του παρελθόντος που σχετίζονται με δικτατορίες, εξορίες και τα συναφή, ακόμη και όταν πρόκειται για παράβαση του κ.ο.κ..

Η εικόνα που συντίθεται από όλα αυτά είναι μάλλον ιδιάζουσα και αν κανείς αποστασιοποιηθεί, αρκετά αστεία. Η εύκολη κριτική των άλλων λαών όπου "υπάρχει κράτος" και αυτό είναι ορατό από την φορολογική μέχρι την οδική συμπεριφορά, καθώς και η κατάταξή τους στους "υποταγμένους" είναι τουλάχιστον ένδειξη συλλογικής ανοησίας και προχειρότητας. Διέξοδος δεν είναι ορατή, παρά μόνο είτε με το θρησκευτικό συμβολισμό της παρθενογέννεσης και την έλευση του πεφωτισμένου "σωτήρα", είτε με το συμβολισμό του Φοίνικα που πρώτα θα γίνει στάχτες και μετά θα αναγεννηθεί, τεχνικές που αμφότερες έχουν πλήρως ενσωματωθεί στα κόμματα εξουσίας.

Δικαιολογίες υπάρχουν πολλές: από την (σοβαρή) έλλειψη Παιδείας για την οποία όμως και πάλι δεν κάνουμε πολλά (μάλλον το αντίθετο), μέχρι την ...τουρκοκρατία. Δικαιολογίες στη θεωρία και την πράξη, που εμπλέκουν ο,τιδήποτε εκτός από την ατομική και συλλογική μας μικρότητα και ανεπάρκεια, του υπογράφοντος μη εξαιρουμένου. Επειδή, πάντως, οι επιλογές μας ίσως τελικά να είναι κατά τρόπο ασυνείδητο συνειδητές, η πραγματική αιτιολογία μπορεί να είναι πολύ απλή: έχουμε ακριβώς το κράτος που θέλουμε.