Τα πάντα ρει

[Περιοδικό ne.o. - Απρίλιος 2005]

Κοιτάξτε γύρω σας τις ισορροπίες δυνάμεων σε όλους τους τομείς της οικονομίας, της πολιτικής, των εκδόσεων. Αναζητήστε τους συσχετισμούς που βρίσκονται "πίσω από τα πράγματα", στο λεγόμενο "παρασκήνιο". Τώρα προσπαθήστε να εντοπίσετε σημεία που τα θεωρείτε ακλόνητα ή, έστω, ιδιαίτερα σταθερά. Δύσκολο, ε; Ακριβώς! Δύσκολο, διότι το πλήθος των ακλόνητων σημείων φαίνεται να τείνει στο μηδέν, με το φαινόμενο να επιταχύνεται από την τεχνολογία. Αυτή είναι μια γενική διαπίστωση πίσω από την οποία μπορεί να κρύβεται τόσο το απαξιωμένο παλιό, όσο και το κενό νέο, και στην πραγματικότητα δεν λέει και πολλά νέα πράγματα.

Με την αυστηρή έννοια κανένα σημείο δεν ήταν ποτέ αληθινά ακλόνητο. Απλά, τα μεθοδολογικά εργαλεία της αντίληψής μας ενίοτε δεν μας επέτρεπαν να διαπιστώσουμε την κίνηση. Στην περίπτωση των φυσικών συστημάτων υπήρχε το όριο της ικανότητας παρατήρησης, εξ ου και τα γεωκεντρικά μοντέλα του σύμπαντος κ.ά. Στην περίπτωση κοινωνικών συστημάτων υπήρχε -και υπάρχει- η ελεγχόμενη ροή πληροφόρησης που καθορίζει την αντίληψη. Σήμερα, τα μεν τεχνικά όρια έχουν αρθεί, τα δε κοινωνικά φαίνεται να μεταβάλλονται γρήγορα και να εκθέτουν πολλές και συνήθως απλές αλήθειες. Αφήνουμε τη γενικότερη συζήτηση περί "παρακμής" σε όσους δεν έχουν τίποτε καλύτερο να κάνουν από το να την καταμετρούν και να την καταριούνται.

Σήμερα θα μιλήσουμε για το μέλλον. Η πολιτική σταθερότητα που βιώσαμε την τελευταία εικοσαετία αποκαλύφθηκε ότι ήταν το κέλυφος ενός αυγού που περιείχε πολλά ζωντανά και ανήσυχα πουλάκια. Σήμερα τίποτε δεν είναι δεδομένο και αυτό δεν οφείλεται μόνο στους "δίδυμους πύργους" και τα συνεπακόλουθα αυτών. Αν κοιτάξουμε στον μικρόκοσμό του ο καθένας, θα κάνουμε πολλές παρεμφερείς διαπιστώσεις.

Στον εκδοτικό χώρο, για παράδειγμα, τι ήταν οι σημερινοί έλληνες μεγαλοεκδότες πριν από 10 χρόνια; Ηταν κάτι πολύ λίγο έως τίποτε. Πριν από 20; Μπορεί να ήταν και αφισοκολλητές. Σήμερα είναι αυτοί που απέκτησαν πρόσβαση στο χρήμα του ανώνυμου επενδυτή, και αρκετή εξουσία για να έχουν πολιτικούς για υπάλληλους και για να καλούν τους εργαζόμενους που βάπτισαν "στελέχη" και να τους ανακοινώνουν μειώσεις μισθών σε στυλ "take it or leave it".

Τι θα είναι μετά από 10 χρόνια οι προσωποπαγείς οργανισμοί που οι εκδότες αυτοί δημιούργησαν; Θα είναι στην καλύτερη περίπτωση παραρτήματα άλλων, πραγματικών εκδοτικών μαγαζιών, τα οποία θα αντιληφθούν και θα ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των καιρών. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι υγιείς οργανισμοί που τρέφονται με γνώση και που παράγουν γνώση, ανοίγουν δρόμους που οι άλλοι απλά ακολουθούν. Δείτε την IBM στην πληροφορική και το BBC στις εκδόσεις. Πώς να σταθούν δίπλα τους για περισσότερο από ελάχιστο χρόνο οι "συναρμολογητές των γκαράζ", οι τυχαίοι και οι ημιμαθείς ρεπόρτερ και εκδότες, και οι λοιποί κατασκευαστές ψηφιακού υλικού; Ειδικά για το τελευταίο, μπείτε στο site του BBC και συγκρίνετε το περιεχόμενο που διαθέτει για μικρά παιδιά, με αυτό των ελλήνων παραγωγών "εκπαιδευτικών CDROM". Κατά κανόνα, καχέκτυπα κακής ποιότητας που επιβιώνουν βασιζόμενα στην ελεγχόμενη βαλκανική άγνοια της αγοράς, όπως συμβαίνει σε τόσα εκδοτικά και πολιτικά "μαγαζιά".Αυτά, όμως, δεν είναι ακλόνητα. Κανείς δεν εγγυάται ότι τα δέντρα που φύτρωσαν στο ποτήρι θα βγάλουν ρίζες και θα σταθούν. Γιατί, άλλωστε;

Ενα αμφισβητούμενης προέλευσης έργο που κάποτε δημοσίευσε ο Κ.Κ. στους 4Τ έλεγε ότι "ο Ελληνας ενδιαφέρεται περισσότερο το έργο να είναι δικό του, παρά να είναι μεγάλο". Ακριβώς. Και αυτό είναι που θα βουλιάξει τα πάσης φύσεως, νεόπλουτα τε και στάσιμα, οικονομικά, πολιτικά και εκδοτικά μαγαζιά. Μπορεί κάποτε "ο νέος να ήταν ωραίος", αλλά όλοι οι "νέοι" που έμειναν στάσιμοι, τελικά υπερκεράστηκαν από "νεώτερους που ήταν ωραιότεροι". Ο Ηράκλειτος περιέγραψε την κατάσταση αυτή πριν από 25 αιώνες με μόλις τρεις λέξεις. Οι εξελίξεις απλά θα τον επιβεβαιώσουν για άλλη μια φορά.