Εικονική πραγματικότητα

[Περιοδικό ne.o. - Αύγουστος 2005]

Το τελευταίο διάστημα βιώνουμε ολοένα και περισσότερα στοιχεία εικονικής πραγματικότητας. Ποια είναι, άραγε, η πραγματικότητα; Υπάρχει μία πραγματικότητα ή μήπως περισσότερες; Τι καθορίζει την αντίληψή μας για το περιβάλλον μας και τελικά για την ύπαρξή μας; Σε παρελθούσες εποχές τα πράγματα μάλλον ήταν απλούστερα. Οι πηγές πληροφόρησης ήταν ελάχιστες στον αριθμό, και ελεγχόμενες από συγκεκριμένες και γνωστές εξουσίες. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί, ακόμη και όταν ήταν διακριτοί, ήταν απόμακροι, και από αδιάφοροι έως σεβαστοί, πάντως όχι εχθρικοί ως πολιτισμοί.

Τι από αυτά ισχύει σήμερα; Ελάχιστα έως τίποτε. Ο χώρος έχει χάσει την υπόστασή του. Οι πηγές πληροφόρησης και, κατ' επέκταση, διαμόρφωσης της αντίληψης, είναι πολλές και φαινομενικά δεν ελέγχονται από ορατά κέντρα. Οι διαφορετικοί πολιτισμοί είναι όχι μόνο παραγωγοί ethnic μουσικής και "σουβενίρ", αλλά και εχθροί του "δικού μας" τρόπου ζωής. Το Σχέδιο, υπαρκτό ή ανύπαρκτο, απειλεί ευθέως τον "τρόπο ζωής" μας. Βρισκόμαστε σε πόλεμο: Από την μία πλευρά Εμείς και η πραγματικότητά μας. Εχουμε την ευθύνη και την ανάγκη να την προασπίσουμε, αυτό λένε οι εκλεκτοί μας. Από την άλλη, οι "φανατικοί δολοφόνοι" που δεν θέλουν να μας επιτρέψουν να ζήσουμε τη ζωή που δηλώνουμε πως επιλέγουμε. Μίσος και αποτροπή, και από τις δύο πλευρές, για πλήθος εγκλημάτων με θύματα ανθρώπους, ήθη και πολιτισμούς.

Ποια από τα δεδομένα που γεμίζουν τα "breaking news" είναι στοιχεία της αντικειμενικής πραγματικότητας και ποια όχι; Η ερώτηση δεν είναι ρητορική και δεν ακολουθείται από απάντηση: η διάκριση μεταξύ της αντικειμενικής και της εικονικής πραγματικότητας είναι δύσκολη έως αδύνατη για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ των καναλιών, της δορυφορικής και του internet. Καθένας ζει στον δικό του, προσωπικό και ιδιαίτερο, κόσμο. Δεν έχει σημασία αν το σύνορο του κόσμου αυτού ορίζεται από την ιδεολογία, τη θρησκεία, την έκλειψη αυτών, το μίσος, το πάθος, την ημιμάθεια ή την αμάθεια. Δεν απασχολεί κανέναν αν η ελευθερία οριοθετείται από την ανάγκη να συνεχίσουμε να πληρώνουμε το στεγαστικό "no matter what", να αποταμιεύουμε για δίδακτρα, ή να παραγγέλνουμε CLR και HD TV.

Σημασία έχει ότι κανένας δεν είναι πλέον "ολοκληρωτικά" σίγουρος για τίποτε. "Reasonable doubt" για την ίδια την Ιστορία, για τις αξίες και για το μέλλον, για την ίδια την ύπαρξη. Αυτή είναι, με δυο λέξεις, η στάση της λεγόμενης μεταπολεμικής γενιάς, που της προέκυψε να ζήσει τον "πόλεμο των πολιτισμών", την "εισβολή των κινέζικων", την "προστασία του τρόπου ζωής μας" και ποιος ξέρει τι άλλο, έχοντας ως αναφορά τη δορυφορική τηλεόραση, το Internet, καθώς και ένα αξιοθρήνητο εκπαιδευτικό σύστημα που δημιουργεί εξαπατημένους και ανιστόρητους ημιμαθείς.

Τι σημασία έχει αν υπάρχει μία και μόνο πραγματικότητα; Τι νόημα έχει η αλήθεια των "καμικάζι" του Λονδίνου, της Αιγύπτου και ποιος ξέρει ποιας άλλης πόλης "άπιστων"; Το "Matrix", υπάρχει μόνο στην "επιστημονική φαντασία", ή μήπως ο καθένας ζει ήδη στη δική του κυψέλη, παράγοντας ενέργεια για κάτι που ενδεχομένως δεν είναι καν σε θέση να αντιληφθεί; Τι οριοθετεί και προσδιορίζει την ταυτότητα και την ίδια την ύπαρξη; Μήπως τα Business Plans και οι πωλήσεις της αγοράς I.T.; Μήπως η κατανάλωση αγαθών, έστω "made in China", αρκεί να μην τα εμπορεύονται οι ίδιοι οι Κινέζοι αλλά να φέρουν "δυτικές" ετικέτες; Ποια είναι η παραγωγή σε όρους πολιτισμού σήμερα;

Δύσκολες οι πέραν του προφανούς ("τι λέει αυτός") απαντήσεις σε τέτοια ερωτήματα. Δύσκολοι καιροί, γενικά, για όσους φτάνουν να αμφισβητήσουν την αυθεντικότητα της πραγματικότητας. Εξάλλου, η πραγματικότητα της "δικής μας" αγοράς, εξακολουθεί να έχει τα προβλήματα του ΚΠΣ, της απορρόφησης και των "μεγάλων έργων". Από Σεπτέμβρη μπορούμε να επιστρέψουμε σε αυτά. Προς το παρόν, "καλοκαιρινή αδεία", μας απασχόλησε το υπό αμφιβολίαν προφανές: η "πραγματικότητα".