Η ψυχολογία της οικονομίας

(Περιοδικό ne.o. - Τεύχος 86 - Οκτώβριος 2008)
Το ερώτημα αν η οικονομία είναι επιστήμη ή όχι, έχει απασχολήσει αρκετά, αρκετούς σοφούς. Η άποψη ότι η οικονομία δεν έχει αναλλοίωτες αρχές και τελικά αποτελεί μια περιοχή εφαρμογών της στατιστικής και της ψυχολογίας του ατόμου και του όχλου, συγκρούεται με την άποψη που θέλει την οικονομία μια καλά θεμελιωμένη επιστήμη με τα δικά της μαθηματικά. Αναρμόδιοι για περεταίρω συζήτηση επί του συγκεκριμένου και επί του παρόντος, και παρατηρητές στα "κόλπα" των τιμών του πετρελαίου, των επιτοκίων και των τροφίμων, ορμώμενοι από τις εξελίξεις στις τράπεζες στις ΗΠΑ, θα ασχοληθούμε με το ερώτημα: ποιο είναι το ψυχολογικό θεμέλιο της σύγχρονης / νέας ή όπως αλλιώς θέλετε οικονομίας;

Τονίζουμε τον προσδιορισμό "ψυχολογικό": οι αγορές αντιδρούν με βάση (και) την ψυχολογία, λένε οι αναλυτές. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό στην καθημερινότητα των περισσοτέρων εξ ημών, που δεν αγοράζουμε πετρέλαιο στην αγορά της Νέας Υόρκης και δεν στρεφόμαστε για "καταφύγιο" στα ευγενή μέταλλα ή στα "παράγωγα"; Πολλά, όμως εμείς θα εστιάσουμε σε ένα: σημαίνει ότι λειτουργούμε με μια συγκεκριμένη ψυχολογία, η οποία θεωρεί δεδομένα αρκετά πράγματα ώστε να παίρνουμε τις αποφάσεις που παίρνουμε. Το "δεδομένα" εδώ, δεν σημαίνει και "λογικά", κρατήστε το αυτό και θα επανέλθουμε. Το σημαντικότερο από τα "δεδομένα" για τα οποία συζητάμε, το οποίο αποτελεί κατά την άποψή μας το ψυχολογικό θεμέλιο της σύγχρονης οικονομίας από την πλευρά του ανώνυμου πελάτη των τραπεζών, λοιπόν, είναι η πίστη ότι έχουμε από 20 έως 40 χρόνια μπροστά μας, τα αποτελέσματα της δουλειάς μας κατά τα οποία μπορούμε να υποθηκεύσουμε για ένα στεγαστικό δάνειο.

Επαναλαμβάνουμε αναδιατυπώνοντας: θεωρούμε όχι μόνο ότι θα είμαστε υγιείς, αλλά και ότι θα έχουμε δουλειά για έως και 40 χρόνια, σταθερή ώστε να πληρώνει τη δόση του στεγαστικού, την ανάπτυξή μας και τις λοιπές ανάγκες μας. Ετσι υπογράφουμε τη σύμβαση του δανείου και ένα-δυο χρόνια μετά, όπου το επιτόκιο γίνεται πραγματικό, αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την παραδοχή-θεμέλιο. Όμως η ζωή μας διαψεύδει, καθότι η "ανταγωνιστικότητα" που παράγει "ανάπτυξη" δεν συμβαδίζουν με την εξασφαλισμένη "απασχόληση". Ετσι, κάποιοι αδυνατούν να πληρώσουν και οι κολοσσοί που τους δάνεισαν ανακαλύπτουν ότι η αξία τους ήταν μόνο λογιστική και καταρρέουν παίρνοντας μαζί τους όλα όσα βλέπουμε στις ειδήσεις.

Ασφαλώς αυτά ξεκινάνε από τις ΗΠΑ, όπου και φαίνονται περισσότερο στην καθημερινότητα όσων ζουν σε "δικά τους" σπίτια και όχι μόνο, όμως όσοι ισχυρίζονται ότι οι εξελίξεις απέχουν περισσότερο από τρεις σπιθαμές ξέρετε από πού, ή πλανώνται ή παραπλανούν - διαλέξτε. Η μάλλον μην διαλέξετε, ρωτήστε τους μεσίτες και τους αναλυτές και της δικής μας αγοράς ακινήτων, ρωτήστε και τους τραπεζίτες, αφού, όμως, πρώτα τους ποτίσετε με τον ορό της αλήθειας. Και για να δείτε την αγωνία των τελευταίων, αφήστε μια πιστωτική σας κάρτα απλήρωτη για 2 μήνες, έστω και για 100 ευρώ, και περιμένετε το τηλεφώνημα. Θα καταλάβετε την αγωνία του συστήματος με τη μορφή "υπενθύμισης" για τα 100 ευρώ.

Ετσι, η θεμελιώδης παραδοχή που συνειδητά ή όχι, με ενημέρωση και γνώση ή χωρίς, έχουν κάνει όλοι οι δανειολήπτες, κλονίζεται με κίνδυνο να κλονιστεί η ισορροπία του συστήματος. Τότε, ως δια μαγείας, το σύστημα ξεχνάει την ενεργειακή κρίση και το πετρέλαιο πέφτει, καθότι η κατάρρευση δεν εξυπηρετεί κανέναν. Ωστόσο ένα πράγμα δεν αλλάζει: το σύγχρονο οικονομικό οικοδόμημα βασίζεται στην υποθήκη του μέλλοντος σε μικροοικονομικό και μακροοικονομικό επίπεδο, η οποία φαίνεται να υπολογίζει πολύ καλά τις παραγώγους και τα παράγωγα, όχι όμως και τον ίδιο τον άνθρωπο. Ανεξάρτητα από το αν βρισκόμαστε στο μεταίχμιο μεταξύ χάους και ισορροπίας σύμφωνα με τη θεωρία του χάους, ή σε ένα "χαμηλό" του κύκλου της ελεύθερης οικονομίας, η παραδοχή που αποτελεί το ψυχολογικό θεμέλιο της σύγχρονης οικονομίας κλονίζεται.

Η συνέχεια επί της (HD) οθόνης μας.