Οι Άθλιοι

Χωρίς καμία διάθεση πλειοδοσίας στην αγανάκτηση για το θάνατο του 15χρονου, οφείλουμε να αναφερθούμε στο γενικότερο φαινόμενο που με βίαιο τρόπο εκδηλώνεται τις τελευταίες ημέρες. Η οργή όπως και η αγανάκτηση περισσεύει. Όπως περισσεύει και η υστεροβουλία πολλών από αυτούς που τις εκφράζουν ή ακόμη και τις υποθάλπουν δημόσια. Το παράδοξο θα ήταν να μην επιχειρούσε κανείς να εκμεταλλευτεί το γεγονός προς όφελος της δικής του αλήθειας, της δικής του επιδίωξης και εν γένει της δικής του προβολής στο μέλλον. Το ενδιαφέρον θα ήταν να προσπαθούσαν όλοι να κάνουν αναλύσεις όχι της εικόνας, αλλά των αιτιών που την προκάλεσαν. Η πραγματικότητα της δημόσιας τηλεμεταφερόμενης εικόνας, της γεμάτης με βία και "αγανάκτηση", όμως, δεν είναι καθόλου παράδοξη - κάθε άλλο. Είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με τα σημεία των καιρών.

Ας δούμε λίγο την εικόνα πριν συνεχίσουμε. Κατ αρχήν είναι η ίδια η εικόνα: το πλάνο με τις φωτιές, τις πέτρες, τους αγανακτισμένους, τους περαστικούς, τα αυτοκίνητα με τις ρόδες να κοιτάνε στον ουρανό. Είναι η φωνή του εκφωνητή που τη συνοδεύει: "κυρίες και κύριοι", "πού είναι το κράτος", "ανεξέλεγκτη η κατάσταση", "η Αθήνα καίγεται", "οι γνωστοί άγνωστοι", "Νίκο φύγε από εκεί μην κινδυνεύσεις". Είναι η εικόνα του πολίτη-θύματος: "πού ήταν η αστυνομία;", "περιμέναμε να δουλέψουμε στις γιορτές και τώρα τι θα κάνουμε;", "φώναζα στον αστυνομικό και εκείνος μου έλεγε να πάρω το 100", "στο χώρο που κάηκε δούλευαν 100 εργαζόμενοι της εταιρίας μας", "το κατάστημα ήταν ασφαλισμένο". Είναι η εικόνα του κυβερνώντος: "θα τους τιμωρήσουμε", "θα χυθεί άπλετο φως", "θα φτάσει το μαχαίρι στο κόκκαλο", "η κυβέρνηση συμπαρίσταται στα θύματα". Η εικόνα του μείζονος αντιπολιτευόμενου: "η κυβέρνηση αυτή έχει κλείσει τον κύκλο της", "εκλογές τώρα", "η κυβέρνηση είναι επικίνδυνη για το έθνος", "είμαστε έτοιμοι να αναλάβουμε τη διακυβέρνηση της χώρας". Και η εικόνα της προοδευτικής αριστεράς: "καλούμε τους νέους να κλείσουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια", "εμείς τη δική μας την πορεία την περιφρουρήσαμε", "όποιος και να ναι κυβέρνηση φταίει το σύστημα", "δεν συνεργαζόμαστε με κανέναν σε κυβέρνηση". Τέλος, η εικόνα του Αναλυτή: "η κοινωνία μας νοσεί", "να σκύψουμε πάνω από το πρόβλημα", "να λειτουργήσουν οι θεσμοί".

Τι κοινό έχουν όλες αυτές οι εικόνες; Κατά την άποψή μας, τρία πράγματα:

Κατ αρχήν επιφανειακά: είναι ίδιες, ως τηλεοπτικά πλάνα, με τις εικόνες πολλών γεγονότων εδώ και πολλά χρόνια, από τότε που ήρθαν στο προσκήνιο τα "Εξάρχεια", αν όχι νωρίτερα, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 80, λίγο μετά την "Αλλαγή". Με τη δολοφονία του Καλτεζά, με τον εμπρησμό του Πολυτεχνείου, τα "παραδοσιακά" επεισόδια της επετείου του Πολυτεχνείου, τον κλεφτοπόλεμο εντός και εκτός του Ιδρύματος, τα καψίματα της σημαίας, την άρση του ασύλου το 95 και πολλά παρόμοια.

Κατόπιν γλωσσικά: το ίδιο λεξιλόγιο, οι ίδιες φράσεις, εκπεφρασμένες από τα ίδια πρόσωπα, πρωταγωνιστές, αντιπολιτευόμενους, αναλυτές, παράγοντες γενικά, το πολύ-πολύ σε διαφορετικούς ρόλους. Το ίδιο βάπτισμα της επιφανειακής συνθηματολογίας ως "πολιτική", η ίδια αγανάκτηση του δημοσιογράφου.

Το τρίτο κοινό στοιχείο είναι λίγο πιο κρυμμένο: είναι το απέραντο Εγώ, η απέραντη Αυθεντία όλων των τοποθετήσεων των εμπλεκομένων σε οποιοδήποτε ρόλο. Είναι η δήθεν πολιτική έως και προσωπική υστεροβουλία εκμετάλλευσης του όποιου γεγονότος για ίδιον πολιτικό ή άλλο όφελος, έναντι της αντίπαλης παράταξης ή του εσωκομματικού ανταγωνισμού, ή και του αντίπαλου δικηγορικού γραφείου. Πάνω απ' όλα είναι η οικειοποίηση της πραγματικότητας με πρακτικές σκέδασης του φωτός της αλήθειας προς το χρώμα του παρατηρητή και η συνακόλουθη τύφλωση των παθητικών ακροατών ώστε να μην αναζητούν τίποτε παραπέρα.

Ως ενδιάμεσο συμπέρασμα μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι το μόνο που άλλαξε "φέτος" είναι η ένταση των γεγονότων, η οποία όμως, δεν είναι τοπικό ελληνικό φαινόμενο, και επίσης, εξηγείται αν συμπεριλάβει κανείς την έννοια "συσσώρευση" στους συλλογισμούς του. Εδώ θα επανέλθουμε. Αρα δεν βρισκόμαστε προ "πρωτοφανών" καταστάσεων. Κάθε άλλο. Μάλιστα, ο τονισμός του "πρωτοφανών" είναι έως και ύποπτος και επιβεβαιώνει την άγνοια ή προβληματίζει για τις προθέσεις όσων τον χρησιμοποιούν. Επιβεβαιώνει, επίσης, το ανιστόρητο αυτών στους οποίους απευθύνεται, ακόμη και για μικρές περιόδους της τάξης των 15-25 ετών. Αλλά γι αυτό ας είναι καλά το Σχολείο, όποτε λειτουργεί.

Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι η τοποθέτηση του γεγονότος του θανάτου του 15χρονου από τη σφαίρα του αστυνομικού είναι εύστοχη: χαρακτηρίζεται ως αφορμή, και όντως έτσι είναι. Ποιες είναι, όμως, οι αιτίες; Για ποιο λόγο κανείς δεν αναφέρεται σε αυτές χωρίς να αναμασά δήθεν πολιτικές εκφράσεις που δεν σημαίνουν τίποτε απολύτως; Προς το παρόν θα επιχειρήσουμε να καταγράψουμε μερικά ερωτήματα και μάλλον θα επανέλθουμε.

1. Ποιοι είναι μεγαλύτεροι υποκριτές από τους επαγγελματίες πολιτικούς; Ποιοι νομοθετούν ό,τι τους συμφέρει, ενίοτε και προσωπικά, και δεν έχουν τιμωρηθεί ποτέ και για τίποτε; Το ερώτημα, βέβαια, είναι άτοπο αν πιστεύουμε ότι κανείς τους δεν έχει τίποτε για να τιμωρηθεί.

2. Ποιοι μεγαλώνουν τους αγριεμένους 15χρονους; Πόσο χρόνο τους αφιερώνουν; Πόσο παραγωγική και δημιουργική δουλειά κάνουν και πόσο μακριά από μικρά οικονομικά σκάνδαλα βρίσκονται; Πόσες φορές ψήφισαν με βάση το δικό Τους Συμφέρον; Αυτοί δεν χειροκρότησαν ως "προοδευτική" την κατάργηση του κόκκινου μελανιού στη διόρθωση, τις σύγχρονες παιδαγωγικές μεθόδους του σχολείου της ευκολίας; Την κατάργηση των Δημόσιων Πρότυπων σχολείων;

3. Ποιοι δημιούργησαν τη γενιά των 700 Ευρώ; Φύτρωσε η γενιά αυτή; Πόσοι από τους αναλυτές και κάθε είδους ενδιαφερόμενους για τους νέους που γυρνάνε στα παράθυρα και δίνουν το λόγο όπου και όπως θέλουν, παίρνουν 10 έως και 50 φορές περισσότερα το μήνα; Πόσοι από τους αγανακτισμένους επαγγελματίες που τους καίνε τις περιουσίες, είναι εργοδότες της γενιάς αυτής;

4. Πώς διαφοροποιούνται τα κόμματα εξουσίας; Από τα οράματα; Τις ιδεολογίες; Την πραγματιστική αντίληψη για τον κόσμο; Ή μήπως από τον εγωιστικό "ρεαλισμό" και τον αδιάκριτο κανιβαλιστικό συμφεροντολογικό ωφελιμισμό μετ' υποκριτικών επιφάσεων περί του "κοινού καλού";

5. Πώς αντιστέκονται τα κόμματα της λεγόμενης αριστεράς; Μήπως με κλισέ και ξύλινη φρασεολογία που δήθεν προστατεύει την υπέρτατη αλήθεια η οποία δεν διδάσκεται καν από τα πρωτότυπα κείμενα, παρά προβάλλεται ως δόγμα το οποίο όποιος δεν αποδέχεται είναι από αφομοιωμένος μέχρι υπάλληλος του συστήματος; Ή μήπως με την προτροπή να κλείσουν τα σχολεία και τα πανεπιστήμια και να μείνουν ακόμη περισσότερο αγράμματοι οι ήδη ημιμαθείς απόφοιτοι των φροντιστηρίων;

Το δε γελοίο, που γίνεται τραγικό όταν χάνονται ζωές, δεν είναι που όλοι μας είμαστε συνένοχοι σε όλα τα παραπάνω. Είναι που νομίζουμε ότι οι νέοι δεν τα βλέπουν ή έστω ότι δεν τα διαισθάνονται. Είναι που τους έχουμε και για βλάκες από πάνω. Και βέβαια, οι νέοι μας "τιμωρούν", ή τουλάχιστον έτσι νομίζουν.

Ας αφήσουμε, όμως, τις φιλοσοφίες, και ας ετοιμαστούμε να ψηφίσουμε το "Αλλο Κόμμα", για να "αλλάξουν τα πράγματα", και να έχουμε "την ησυχία μας" για να αποπληρώσουμε το "στεγαστικό" γιατί στην Ελλάδα "από τη γη ποτέ κανείς δεν έχασε". Περαστικά μας...